Na czym polega idea sieciowania? Podmiotom
zainteresowanym działaniem na rzecz poszanowania praw i
zabezpieczenia interesów osób chorujących psychicznie
w naszym województwie nie trzeba wyjaśniać znaczenia
współpracy osób i instytucji. Zamiast działać w
oderwaniu od innych, podmioty te mogą poczuć się częścią
skoordynowanego systemu interakcji, zmierzającego do nadrzędnego
celu, jakim jest dobro pacjenta. Na wdrożeniu takiego procesu
skorzystają zarówno podmioty świadczące (w granicach swoich
kompetencji) pomoc osobom chorującym, jak sama sieć takich
podmiotów – przekonywali uczestnicy przeprowadzonej dnia 7.
II. 2019 r. w lubelskim Hotelu Victoria konferencji
polsko-niemieckiej.
Organizatorami tej, poświęconej podsumowaniu wyników
„Sieciowania na rzecz poprawy sytuacji osób ze schorzeniami
psychicznymi w województwie lubelskim” konferencji były:
Związek Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych
oraz Parytetowy Związek Organizacji Socjalnych Kraju Związkowego
Bawarii. Konferencja dofinansowana została ze środków Aktion
Mensch e.V.
Po dokonaniu przez przedstawicieli obu zaprzyjaźnionych
instytucji uroczystego otwarcia spotkania owocami dotychczasowych
prób wdrożenia idei sieciowania podzieliła się
koordynatorka tego projektu Katarzyna Barcikowska. Na
przestrzeni piętnastu miesięcy realizacji projektu udało się
poczynić wiele kroków wzmacniających zarówno
organizacje samopomocowe, jak i proces koordynacji ich działań. W
bezpośrednie działania na rzecz osób chorujących
zaangażowano wiele podmiotów, w tym psychologów,
pracowników socjalnych i in. Udzielono wsparcia pięciu grupom
z naszego województwa, pochodzącym z miejscowości Prawno,
Biłgoraj, Łęczna, Leopoldów i Lublin, przy czym wartość
świadczonej pomocy wyniosła każdorazowo 1 tys. zł. Mieszkańcom
subregionów: Biała Podlaska, Zamość, Lublin-Łęczna i
Chełm zapewniono możliwość skorzystania z usług konsultantów
ds zdrowia psychicznego, np. w Lublinie z udzielanych przez
przedstawicielkę LSOZP Magdalenę Kaleniec konsultacji skorzystało
148 osób.
Konsultanci udzielali kompetentnych odpowiedzi na
wszelkie zgłaszane pytania – np.: - jak uzyskać rentę socjalną?;
- jak otrzymać skierowanie do ŚDS? i in. Przeprowadzenie powyższych
działań umożliwiła życzliwość takich instytucji, jak ROPS,
Departament Spraw Społecznych Urzędu Miasta Lublin, Wydział
Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego, Centra Zdrowia
Psychicznego itp.
Wyczerpujących informacji na temat projektu ROPS
„Standardy w zakresie mieszkalnictwa wspomaganego dla osób
chorujących psychicznie po wielokrotnych pobytach w szpitalu
psychiatrycznym” udzieliła koordynatorka Anna Bekier.
Chodzi tu o jeden z sześciu realizowanych w Polsce projektów
o analogicznym przeznaczeniu, realizowany w partnerstwie ROPS i
ChSNPCh „MISERICORDIA” i obejmujący woj. lubelskie,
świętokrzyskie i podkarpackie. Jego cele realizowane są w trzech
etapach, z których pierwszy (III-X. 2018 r.), poświęcony
wypracowaniu standardu mieszkalnictwa wspomaganego został już
zakończony.
Mówiąc o standardzie pamiętać należy, iż
uwzględnia on szereg zróżnicowanych oczekiwań i potrzeb
osób chorujących, wynikających zarówno z rodzaju
choroby, jak i stanu zdrowia pacjenta.
W XI. 2018 r. rozpoczął się etap realizacji projektu
polegający na wdrażaniu standardu, w proces testowania którego
zaangażowano pięć zróżnicowanych ze względu na wielorakie
kryteria gmin.
Ostatni – zaplanowany dopiero – etap polegać
będzie na upowszechnianiu standardu mieszkalnictwa wspomaganego, co
dokona się m.in. przy pomocy różnych spotkań szkoleniowych
i konferencji podsumowujących. W ramach projektu odbyły się trzy –
otwarte na udział zainteresowanych – spotkania konsultacyjne;
skorzystano z zaproszeń do Włoch i Holandii, gdzie miały miejsce
zagraniczne wizyty studyjne.
Równie znaczące pod względem merytorycznym
było wystąpienie dr Andrzeja Jurosa, poświęcone „Miejscu
Regionalnej Sieci Oparcia Społecznego dla Osób Chorujących
Psychicznie i Upośledzonych Umysłowo w kontekście uwarunkowań i
metod zarządzania procesami społecznymi w ochronie zdrowia
psychicznego na poziomie lokalnym w województwie lubelskim –
podejście międzynarodowe”. Prelegent scharakteryzował
długotrwały proces, rezultatem którego jest zainicjowanie
autonomicznego wobec FLOP funkcjonowania Sieci. Leżące u podstaw
Sieci porozumienie o współpracy ma charakter porozumienia
wielostronnego.
Wyzwaniami są m.in.: koordynacja działań ośrodków
pomocowych, prowadzenie poradnictwa, wspieranie działań
samopomocowych, wspieranie klientów i członków Ich
rodzin, współpraca z Biurem ds Pilotażu NPOZP i in.
W dalszej części wystąpienia mówca odwołał
się do bogatych doświadczeń Regionalnego Zespołu Koalicji na
Rzecz Zdrowia Psychicznego; odniósł się do dziedzictwa
Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. To właśnie
w kontekście tego ostatniego dokumentu zasadnym jest postawienie
pytania: czy zdołaliśmy do dzisiaj przełamać syndrom „Polski
resortowej”? W jakim stopniu aktorzy polityk społecznych poczuwają
się do odpowiedzialności za integrowanie działań na rzecz osób
niepełnosprawnych?
Przy próbach odpowiedzi na te pytania istotnym
będzie zarówno odwołanie się do doświadczenia realizacji
Programu Dostępność+ (gdzie rząd pokazuje swoją szeroką
otwartość na problematykę osób niepełnosprawnych), jak
zwłaszcza uwzględnienie doświadczeń we wdrażaniu Narodowego
Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego.
Konkluzją wystąpienia prelegenta było przywołanie
wniosków płynących z przeprowadzonych w kilkunastu państwach
europejskich badań R. L. Schalocka na temat parametrów
jakości życia. O ile w dziedzinie prawnej osoby niepełnosprawne, w
tym chorujące psychicznie osiągnęły już wiele, to wiele też
jeszcze pozostaje do uczynienia dla zwiększenia Ich szans
partycypowania w dobrobycie materialnym. Prawdziwy zaś problem
występuje w sferach osobistego rozwoju i perspektyw włączenia
społecznego...
Zarządzona po wystąpieniu dr Andrzeja Jurosa przerwa
kawowa była czasem podpisywania Deklaracji Ideowej Porozumienia,
którego celem jest zapewnienie warunków działań Sieci
na rzecz poprawy sytuacji osób ze schorzeniami psychicznymi.
Obok biorących udział w konferencji przedstawicieli różnych
podmiotów, podpisania tej Deklaracji dokonali przedstawiciele
Lubelskiego Stowarzyszenia JESTEŚMY.
Po przerwie dr Gabriele Schleuning podjęła
temat „Psychiatria jako wspólne zadanie – od
biopsychospołecznego rozumienia zdrowia psychicznego po organizację
sieci”. Wykład ten składał się z trzech modułów,
odpowiadających na pytania:
- dlaczego psychiatria jest zadaniem wspólnotowym?
- w jaki sposób należy zadanie to wypełniać?
- jakie można podać konkretne przykłady współpracy?,
przy czym prezentacji ostatniego z modułów
dokonał inny z niemieckich gości – Davor Stubikan.
Na potrzebę wspólnotowego podejścia do
psychiatrii wskazuje już sama nieodzowność wypracowania wspólnej
definicji „schorzenia psychicznego”. O owocnym pokonaniu tego
etapu stanowi wspólne – w obrębie niemieckiej psychiatrii –
wypracowanie zadowalającej wszystkie strony definicji:
biologiczno-psychiczno-społecznej. Podejście to charakteryzuje się
położeniem akcentu na podmiotowość pacjenta oraz inkluzję
(włączenie) społeczną, przy czym dąży się tu do wspierania
zdrowia pacjenta, zamiast koncentrowania się na leczeniu choroby.
Istotnym jest rozpoznanie indywidualnych zasobów każdego z
klientów sieci.
„W procesie leczenia dysponujemy standardami i są
one tłem naszej pracy, ale nie koncentrujemy się na nich. Pacjent
mówi nam, w jaki sposób powinien być leczony, a my
uwzględniamy to w możliwie najszerszym stopniu” - mówiła
przedstawicielka niemieckiej psychiatrii. Charakteryzując
doświadczenia swojego kraju w zakresie wdrażania idei trialogu
terapeutycznego, dr Schleuning wskazała, iż osoby ze schorzeniami
psychicznymi przejawiają kompleksowe i zmienne w czasie
zapotrzebowanie na pomoc i kurację. Jest to zapotrzebowanie zarazem
na pomoc krótko- i długoterminową, pochodzącą od różnych
specjalistów.
W Bawarii pomoc taką świadczą podopiecznym
przedstawiciele psychiatrii społecznej, psychiatrzy i
psychoterapeuci działający w ramach placówek poradniczych;
pacjenci czerpią wsparcie z samopomocy, ze strony wspólnot
mieszkaniowych, korzystają z mieszkań samopomocowych, klinik
psychiatrycznych, specjalistycznych oddziałów dziennych i
nocnych, ośrodków interwencji kryzysowej i in.
Kluczowym dla zrozumienia sposobu funkcjonowania
niemieckiej psychiatrii wspólnotowej jest termin:
Psychospołeczna Wspólnota Robocza. Działając na szczeblu
regionalnym, wspólnoty takie skupiają wszystkie podmioty
działające na rzecz osób ze schorzeniami psychicznymi. Ich
głównym zadaniem jest monitorowanie, czy to, co oferowane
jest pacjentom odpowiada zarazem potrzebom tej grupy odbiorców
działań sieci. Konsekwencją stwierdzenia deficytów jest
dyskusja oraz następująca po niej likwidacja dostrzeżonych braków.
Chodzi tu zatem o gremium koordynujące działania pomocowe w danym
regionie kraju.
Przejawami takiej koordynacji są np. wzajemne wizyty
przedstawicieli klinik i poradni psychiatrycznych – wizyt, których
celem jest zapobieżenie konieczności hospitalizacji bądź
przygotowanie pacjentów szpitala do jego opuszczenia.
Konkretny przykład koordynacji działań różnych
podmiotów na rzecz dobra pacjenta psychiatrycznego omówił
Davor Stubikan. Prelegent scharakteryzował wypracowany na
gruncie niemieckim system zarządzania przejściem pacjenta szpitala
psychiatrycznego do naturalnego środowiska Jego życia, w którym
pacjent będzie mógł pełnić właściwe sobie role
społeczne.
Prace nad przygotowaniem klienta do opuszczenia
szpitala rozpoczynają się już w momencie początkowym
hospitalizacji i są prowadzone przez zespół złożony z
przedstawicieli poradni psychiatrycznych, podmiotów
finansujących i in. W obrębie zespołu ustalony zostaje sposób
dystrybucji zadań mających na celu inkluzję społeczną –
stworzenie pacjentowi optimum warunków realizacji rozwoju
osobowego w naturalnym środowisku.
Pomocą tego rodzaju obejmowani są zaś pacjenci,
którzy spełniają kumulatywnie co najmniej trzy kryteria
sytuujące Ich w grupie osób o cięższym przebiegu choroby.
Do kryteriów tych należą m.in.: długie lub częste pobyty w
szpitalu psychiatrycznym, przejawianie skomplikowanego
zapotrzebowania na pomoc – np. w zakresie mieszkalnictwa ( wysokie
ryzyko utraty mieszkania itp.), mała ilość kontaktów
społecznych, uzależnienia. Dodać należy, iż skutkiem
poszukiwania przez zespół najkorzystniejszych ofert mających
na celu zniwelowanie wielu postaci ryzyka jest nie tylko
zabezpieczenie potrzeb osoby chorującej, ale też Jej
upodmiotowienie. Na wszystkich etapach pracy zespołu jest Ona bowiem
jego czynnym uczestnikiem.
Autor ostatniej z prelekcji, poświęconej
„Europejskiemu Funduszowi Społecznemu Plus jako narzędziu na
rzecz integracji społecznej”, Krzysztof Balon wypowiedział
się na temat skutków zmiany charakteru EFS. EFS+ powstał w
ramach projektu Komisji Europejskiej łączącego EFS z funduszem
pomocy dla najbardziej potrzebujących. Jego powołanie może
prowadzić do lepszego wykorzystania środków wspólnotowych.
W tym kontekście ważna jest rola takich gremiów, jak
Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, czy Rada Unii
Europejskiej.
Konferencję zakończył moderowany przez dr
Andrzeja Jurosa panel dyskusyjny poświęcony zagadnieniu „Szans
i wyzwań stojących przed Siecią na rzecz poprawy sytuacji osób
ze schorzeniami psychicznymi w województwie lubelskim”.
Temat ów przybliżyli zebranym: dr Artur Kochański, Anna
Płoszaj, dr Grzegorz Małaj, Zygmunt Marek Miszczak, dr Gabriele
Schleuning, wypowiadając się kolejno z perspektywy: Prezesa
Lubelskiego Stowarzyszenia Ochrony Zdrowia Psychicznego, Dyrektora
ŚDS w Łęcznej, przedstawiciela Zespołu Leczenia Środowiskowego
przy Centrum Psychiatrii i Terapii Środowiskowej w Łęcznej,
Prezesa Lubelskiego Stowarzyszenia JESTEŚMY oraz przedstawicielki
Kliniki Psychiatrii z Monachium.
W wypowiedziach wszystkich panelistów na różne
sposoby zaakcentowano znaczenie i potrzebę koordynacji działań
ośrodków wparcia i instytucji pomocowych działających na
rzecz chorujących psychicznie mieszkańców naszego
województwa.
Jakkolwiek o doniosłości czwartkowego spotkania
stanowić będą przede wszystkim przyszłe, podejmowane w ramach
Sieci działania, to już teraz zarówno Parytetowemu Związkowi
Organizacji Socjalnych Kraju Związkowego Bawarii, jak i Związkowi
Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Samorządowych należą
się słowa uznania: koordynacja działań reprezentowanych w Sieci
podmiotów z pewnością wzmocni ich instytucjonalne
kompetencje oraz przyczyni się do lepszego zabezpieczenia praw i
interesów osób zmagających się z kryzysem
psychicznym.
Zygmunt Marek Miszczak
