Ponieważ członkowie LSJ nie mogli uczestniczyć w bezpośrednich spotkaniach z przedstawicielami RPO (żadne z nich nie zostało zorganizowane w Lublinie), pozostała do ich dyspozycji ankieta internetowa on-line. Niniejszy artykuł jest pokłosiem tego głosu – zawiera jednak bardziej rozwiniętą wypowiedź Zarządu LSJ (ankieta stwarzała bowiem możliwość wypowiedzi nie dłuższej, niż obejmująca 1000 znaków w każdym z jej modułów).
Wypełniając ankietę, Zarząd LSJ zmuszony był zatem do maksymalnie lakonicznego formułowania swoich opinii, z konieczności upraszczając jedne zagadnienia, a rezygnując z postawienia innych. Dobrze się stanie, jeżeli z treścią tych opinii zapoznają się wszystkie osoby zainteresowane.
A oto już treść wspomnianej, opracowanej w imieniu Zarządu LSJ, wypowiedzi.
W przedmiocie Równości i niedyskryminacji zauważono (w module opisu), iż przejawem dyskryminacji osób z niepełnosprawnością psychiczną jest brak wykorzystania istniejących potencjałów organizacyjnych, materialnych, kulturowych i in. w celu zabezpieczenia praw tych osób – w szczególności równego prawa do opieki zdrowotnej i rehabilitacji. Adekwatna odpowiedź na deficyty realizacji uprawnień tych osób wypracowana została na gruncie psychiatrii środowiskowej, domagającej się bardziej podmiotowego traktowania beneficjentów systemu psychiatrycznej opieki zdrowotnej. Zaniedbania w realizacji postulatów psychiatrii środowiskowej przejawiają się w opóźnieniu wdrażania Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego. Przyczyn tego stanu rzeczy upatrywać należy w relatywnie niskim odsetku nakładów przeznaczonych na psychiatrię (3,2%) w obrębie ogólnych wydatków budżetu państwa przeznaczonych na służbę zdrowia. Dla porównania – analogiczny odsetek w krajach Unii Europejskiej wynosi 5,5%.
Opóźnienie we wdrażaniu NPOZP wiąże się z dramatycznymi konsekwencjami w postaci dalszej dyskryminacji osób niepełnosprawnych psychicznie: – oddaleniem ośrodków szpitalnej opieki psychiatrycznej od miejsca zamieszkania pacjenta; – brakiem wykorzystania dostępnych form leczenia i opieki środowiskowej (jak: zespoły leczenia środowiskowego, mieszkania chronione, psychiatryczne oddziały dzienne, specjalistyczne usługi opiekuńcze i in.) jako instrumentu opieki środowiskowej; – słabym rozwojem sieci interwencji kryzysowej dla osób z zaburzeniami psychicznymi – zwłaszcza interwencji kryzysowej zapobiegającej samobójstwom. W konsekwencji osoby niepełnosprawne psychicznie skazywane są na dalsze uzależnienie od instytucji opiekuńczych, jak zakłady opiekuńczo-lecznicze, czy domy opieki społecznej. U podstaw wszystkich tych zaniedbań stoi brak programów edukacyjnych mających na względzie szkolenie pracowników sektora publicznego w zakresie praw i potrzeb osób chorujących psychicznie.
Ze względu na opisane wyżej opóźnienia w realizacji NPOZP, w module postulatywnym zauważono, iż zrównanie osób niepełnosprawnych psychicznie z innymi grupami społecznymi w zakresie dostępu do opieki zdrowotnej i rehabilitacji domaga się wdrożenia postulatów psychiatrii środowiskowej. W celu zagwarantowania realizacji podjętych przez rząd zobowiązań (Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego) rekomendować należy podniesienie odsetka nakładów podniesionych na psychiatrię w obrębie ogólnych wydatków budżetu państwa przeznaczonych na służbę zdrowia. Wzrost ten powinien pozwolić na zapewnienie pacjentom dostępu do łóżek szpitalnych w pobliżu ich miejsca zamieszkania, tj. w szpitalach rejonowych. Prowadzić winien do poprawy dostępności zespołów leczenia środowiskowego, mieszkań chronionych, psychiatrycznych oddziałów dziennych i innych form leczenia i opieki środowiskowej. Umożliwić winien rozwój sieci interwencji kryzysowej dla osób z zaburzeniami psychicznymi, zwłaszcza interwencji zapobiegającej samobójstwom. Pełne uznanie praw i potrzeb osób niepełnosprawnych psychicznie domaga się wdrożenia odpowiednich programów edukacyjnych ukierunkowanych na szkolenie pracowników sektora publicznego.
W przedmiocie Rehabilitacji osób chorujących psychicznie – w warstwie opisowej napisano:
Brak równego dostępu osób niepełnosprawnych psychicznie do rehabilitacji wyraża się we wprzęgnięciu zasad reglamentujących niektóre formy rehabilitacji społecznej i zawodowej w służbę wartości i interesów społecznych wtórnych z punktu widzenia dobra osoby niepełnosprawnej – takich, jak redukcja negatywnych skutków bezrobocia. Dostęp do wielu spośród oferowanych przez te instytucje form wsparcia środowiskowego uzależniony bywa bowiem od spełnienia kryterium niewykonywania pracy zawodowej.
W zakresie rehabilitacji osób niepełnosprawnych psychicznie niedostatecznie wykorzystaną szansę stanowi możliwość wdrożenia terapii przez pracę. Ze skutecznością tego instrumentu terapii nie koresponduje skala podejmowanych z myślą o zabezpieczeniu miejsc pracy chronionej działań. W sprzeczności z ideą terapii przez pracę stoją także liczne bariery zniechęcające osoby niepełnosprawne psychicznie do podejmowania zatrudnienia: – ryzyko utraty dostępu do szeregu form wsparcia środowiskowego, jak również – ewentualność zakwestionowania posiadanego stopnia niepełnosprawności ze względu na sam fakt wykonywania pracy.
Z kolei w module postulatywnym napisano, iż rekomendować należy zabezpieczenie dostępu pozostających w zatrudnieniu osób niepełnosprawnych psychicznie do różnych programów rehabilitacji społecznej i zawodowej na równi z osobami niepracującymi.
Ze względu na niekwestionowaną skuteczność tego instrumentu terapii, który stanowi praca zawodowa i zatrudnienie, jak również w trosce o równy dostęp do specjalistycznej opieki zdrowotnej rekomendować należałoby zniesienie barier skłaniających osoby niepełnosprawne psychicznie do dokonywania wyboru pomiędzy zatrudnieniem a skorzystaniem z istniejących form wsparcia środowiskowego.
Niechaj wyrażone wyżej opinie staną się przyczynkiem do szerszej dyskusji nad stanem poszanowania praw osób chorujących psychicznie w naszym kraju. Wnioski z takiej dyskusji mogłyby zapewne zainteresować autorów sprawozdania RPO, które w przyszłości przedstawione zostanie Komitetowi ONZ ds. praw osób niepełnosprawnych (dostępność ankiety internetowej RPO przedłużono do dnia 6.I.2015 r.; można ją znaleźć na stronie www.rpo.gov.pl w zakładce Prawa osób z niepełnosprawnością – KONSULTACJE SPOŁECZNE).
Zygmunt Marek Miszczak
