II KONGRES ZDROWIA PSYCHICZNEGO SZANSĄ POLSKIEJ PSYCHIATRII

Długo oczekiwany przez środowiska profesjonalistów, pacjentów i Ich rodzin – II Kongres Zdrowia Psychicznego stał się wykładnikiem Nadziei na rychłe przekształcenie Pilotażu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego w pełną realizację Programu. Nadzieję tę organizatorzy Kongresu wyrazili w haśle: „Zdrowie psychiczne dla wszystkich”.

Przestronne pomieszczenia Pałacu Kultury i Nauki w Warszawie zgromadziły w dniu 3 czerwca więcej chyba niż tysiąc przedstawicieli środowiska z całej Polski. W imieniu Komitetu Organizacyjnego Ich spotkanie prowadzili dr Joanna Krzyżanowska-Zbucka (Instytut Psychiatrii i Neurologii, Sekcja Naukowa Psychiatrii Środowiskowej i Rehabilitacji PTP, Przewodnicząca Komitetu) oraz Dyrektor Instytutu Psychiatrii i Neurologii prof. Jan Heitzman.

W gronie zaproszonych gości znaleźli się: przedstawiciel Prezydenta RP Andrzeja Dudy Marek Rymsza, Wiceminister Zdrowia Zbigniew Król, Przewodnicząca sejmowej komisji stałej ds zdrowia psychicznego prof. Józefa Hrynkiewicz, Wiceprezydent Warszawy Paweł Rabiej, Rzecznik Praw Obywatelskich Adam Bodnar, przedstawicielka Rzecznika Praw Dziecka Katarzyna Skrętowska-Szyszko, Zastępca Rzecznika Praw Pacjenta Grzegorz Błażewicz, Prezes Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego Agata Szulc.

Przedstawiciel Prezydenta RP Marek Rymsza poinformował zgromadzonych o gotowym już projekcie ustawy o Centrum Usług Społecznych, zakładającym szybką i uproszczoną procedurę (na podstawie rozmowy) dostępu mieszkańców do usług społecznych. Zaprosił też przedstawicieli środowisk zaangażowanych w ochronę zdrowia psychicznego na mający się odbyć dnia 1 lipca w gmachu Politechniki Warszawskiej Kongres Poradnictwa.

Na pozytywne aspekty realizowanego aktualnie Pilotażu NPOZP, jak i na ciągle występujące bolączki polskiej psychiatrii wracali uwagę wszyscy niemal zaproszeni goście. W odczytanych przez Katarzynę Skrętowską-Szyszko Liście Rzecznika Praw Dziecka przypomniano np. o pogorszeniu dostępności psychiatrii dzieci i młodzieży (zwłaszcza, choć nie tylko – w woj. mazowieckim), długich kolejkach oczekujących na wizytę i do szpitala, lokowaniu łóżek na korytarzach, niewystarczających zasobach kadrowych itd.

Porządek obrad kongresowych obejmował dwie sesje plenarne (początkową i końcową) oraz trzy sesje równoległe, zwieńczeniem zaś imprezy był zaplanowany na godz. 17.00 Marsz o Godność ulicami Warszawy.

Kluczowe dla diagnozy stanu polskiej psychiatrii problemy podjęte zostały już w toku pierwszej, moderowanej przez dr Marka Balickiego, prof. Andrzeja Cechnickiego i prof. Jacka Wciórkę sesji plenarnej.

Pierwszy z tematów: „Piętno i jego pokonywanie” ujęty został z odmiennych perspektyw przez prof.. Andrzeja Cechnickiego i Annę Olearczuk.

Współtwórca Akademii Liderów Cogito prof. Andrzej Cechnicki nie tylko odniósł się do genezy, przejawów i skutków dotykającego użytkowników psychiatrii piętna. Dokonał oceny znaczenia piętna dla obarczonych nim pacjentów, dla których „piętno jest równie ważne jak samo chorowanie, a nawet jest cięższym doświadczeniem niż samo chorowanie”, ponieważ nie przemija wraz z przezwyciężeniem kryzysu psychicznego. Przejawem piętna strukturalnego są niektóre spośród decyzji NFZ generujące konflikty pomiędzy potencjalnymi grupami beneficjentów jego działań. Wyjściem z tej sytuacji byłoby podwyższenie poziomu finansowania psychiatrii w obrębie służby zdrowia do 5-6%. Ten kluczowy postulat Kongresu Zdrowia Psychicznego znajduje uzasadnienie w niewystarczalności dotychczasowych wydatków budżetu służby zdrowia (3-4%) na psychiatrię. Dla porównania – poziom ten w wypadku Niemiec wynosi 14 %.

Wypowiedź krakowskiego profesora kończyły akcenty podkreślające nieodzowność upowszechnienia zdobyczy nowoczesnej psychiatrii środowiskowej, nawiązujące w swym wydźwięku do cząstkowego jedynie charakteru rozwiązań zawartych w Pilotażu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego.

Zarysowana w wystąpieniu prof. Andrzeja Cechnickiego perspektywa znalazła dopełnienie i rozwinięcie w drugiej części wykładu. W wystąpieniu Anny Olearczuk – pacjentki i asystentki zdrowienia – nie zabrakło akcentu na indywidualne, subiektywne przeżywanie piętna: „Osoby z kryzysem ukrywają często swą chorobę z lęku, że przestaną być traktowane jak człowiek, że przeważy piętno, stereotypy. Ukrywamy diagnozę też przed pracodawcami. Boimy się, że na etapie rekrutacji będziemy w gorszej pozycji”. W opisie przejawów piętna mówczyni odwołała się do piramidy Allport'a opisującej eskalację jego skutków – od używanego języka, nienawistnych komentarzy i określeń, przez unikanie, dyskryminację, przemoc aż do fizycznej eliminacji (doświadczenia II wojny światowej). Proces wygaszania piętna jest możliwy do przeprowadzenia; dużą rolę przypisać tu można zwłaszcza mediom i podmiotom zaangażowanym w proces edukacji.

W swym ważnym, programowym wystąpieniu zatytułowanym „Reforma w Polsce – pilotaż, dlaczego tak trudno, choć wszyscy tego chcą” dr Marek Balicki wskazał na konkretne, dobre skutki reformy opieki psychiatrycznej oraz rozwoju psychiatrii środowiskowej: „Do centrum zdrowia psychicznego zawsze można przyjść bez wcześniejszego umawiania się. Można uzyskać koordynatora i indywidualny plan terapii. Nie stwierdzono skargi na brak przyjęcia kogoś, kto się zgłosił do centrum. Były natomiast skargi na brak czp na danym terenie”.

Skutki reformy dla profesjonalistów – to otwarte przed Nimi przez czp możliwości m.in. w zakresie autonomii i podmiotowości oraz odpowiedzialność w ramach budżetu globalnego. Postulowanym skutkiem dla systemu ochrony zdrowia psychicznego jest ten wyrażony w haśle Kongresu: ZDROWIE PSYCHICZNE DLA WSZYSTKICH. Jest to skutek postulowany, bowiem – jak zauważył mówca – mamy obecnie w Polsce 27 nowych centrów zdrowia psychicznego, obsługujących 10% populacji Polaków. Stąd też bierze się postulat podniesienia wydatków na opiekę psychiatryczną. Ustanowienie tych wydatków na poziomie 1 mld zł (z tego zaś 200 mln zł na psychiatrię dzieci i młodzieży) pozwoli na rozciągnięcie dobrodziejstw Pilotażu NPOZP na wszystkich mieszkańców kraju.

Na przeszkodzie w upowszechnianiu dobrodziejstw reformy stoi zaś m.in. uwikłanie NFZ w zastanych mechanizmach. Jest ono źródłem szorstkiego dotychczas charakteru współpracy NFZ z siecią profesjonalistów. „Zamieńmy tę szorstkość na serdeczność” - apelował dr Marek Balicki.

Kolejny z wykładów kongresowych poprzedzony został wypowiedzią Wiceministra Zdrowia Zbigniewa Króla, co wynikało z opóźnienia w przybyciu na obrady. Wiceminister Zdrowia podzielił się z zebranymi planami Ministerstwa w zakresie spójnych z paradygmatem psychiatrii środowiskowej działań. Istotnym momentem wystąpienia była deklaracja poszerzenia listy centrów zdrowia psychicznego w 2019 r., a także podjęcia skutecznych kroków w celu reformy psychiatrii dzieci i młodzieży.

Autorami prelekcji zatytułowanej „Ekspert przez doświadczenie w nowej roli – zmiana paradygmatu” byli Jakub Wacławek oraz (w zastępstwie Barbary Papaj) Joanna Rogalska. W wystąpieniach obojga asystentów zdrowienia wybrzmiała świadomość wielu trudności, jakie stają przed aspirującą do zmiany swojej roli osobą chorującą. Wykład przyniósł nie tylko wyjaśnienie, na czym polega (i z jakimi wiąże się skutkami jej wykonywanie) pracownicza rola asystenta zdrowienia. Trudności w znalezieniu pracy, obawy związane z decyzją o ukończeniu kursu ex in, ale także żywa wdzięczność podopiecznych wykonującego swą pracę asystenta zdrowienia – to typowe doświadczenia osób pragnących przezwyciężyć towarzyszące kryzysowi psychicznemu bariery.

Doniosły i szeroko w społeczeństwie reflektowany problem „Dzieci i młodzież mają prawo do zdrowia psychicznego” znalazł naświetlenie w wypowiedzi Barbary Remberk. Osią Jej prelekcji było uwypuklenie kontrastu pomiędzy skutecznością proponowanych w obrębie psychiatrii dziecięcej oddziaływań terapeutycznych a szczupłością pozostających w dyspozycji tego segmentu psychiatrii środków. Znamiennym symbolem tej dysproporcji jest liczba 400 psychiatrów dziecięcych w Polsce, którzy – mimo dobrych chęci – nie są w stanie zmienić obecnego systemu opieki nad dziećmi i młodzieżą. Dlatego sformułowane przez mówczynię wezwanie: „Osoby wykluczone muszą podnieść głowę!” nabrało w kontekście całokształtu Jej wypowiedzi szczególnego sensu i doniosłości.

Ważnego aspektu funkcjonowania systemu opieki psychiatrycznej dotyczył dwugłos Katarzyny Chotkowskiej oraz Katarzyny Parzuchowskiej wypowiadających się w przedmiocie „Prawa pacjenta psychiatrycznego i Standardy Opieki Psychiatrycznej”. Wypowiadająca się z perspektywy psychologa i naukowca Katarzyna Chotkowska punktem wyjścia swojej prelekcji uczyniła twierdzenie: „Destygmatyzacja jest warunkiem ochrony praw osób chorujących”. W swym wykładzie odniosła się do ujawniających drastyczne nieprawidłowości Raportów NIK z kontroli na oddziałach szpitalnych m.in. w latach 2008 i 2010. W Raportach tych ujawniono przypadki stosowania przemocy fizycznej, psychicznej i seksualnej wobec pacjentów. Pomimo upływu 9 lat od zaistnienia sytuacji ujawnianych w Raporcie za 2010 r. - dotychczas nie wyciągnięto konsekwencji w stosunku do żadnej z osób winnych nadużyć. Wystąpienie Katarzyny Chotkowskiej oraz jego wniosek końcowy: „Dotychczas podejmowane działania są mało skuteczne. Ujawnianie tych sytuacji to już jest heroizm” stało się mocnym apelem uzasadniającym potrzebę silnego głosu środowisk pacjentów, Ich rodzin i profesjonalistów w obronie praw osób chorujących.

Oparta na powszechnie dostępnych danych wypowiedź Katarzyny Chotkowskiej znalazła swoje potwierdzenie i uszczegółowienie w głosie Katarzyny Parzuchowskiej. Mówczyni podzieliła się swoim traumatycznym doświadczeniem pobytu w szpitalu psychiatrycznym oraz przedstawiła niektóre wyniki prowadzonej od 8 miesięcy ankiety dotyczącej Standardów Opieki Psychiatrycznej. Na pytanie: - Czy system spełnia swoje zadanie? 1% wypowiadających się odpowiedział twierdząco. Odpowiadający na pytanie o potrzeby zmian w zakresie panujących w szpitalach warunków akcentowali, iż należałoby zmienić w zasadzie wszystko...

Na pierwszym miejscu wśród elementów opieki psychiatrycznej, w których należałoby dokonać zmian wymieniono opiekę szpitalną. Zdaniem 85 % udzielających wypowiedzi nie każdy kryzys wiąże się z koniecznością hospitalizacji. 83% popiera pomysł zasilenia systemu przez asystentów zdrowienia. Na potrzeby zmian wskazują wypowiedzi respondentów mówiących o niepodejmowaniu remontów budynków, rozpadających się łóżkach, braku zajęć terapeutycznych na oddziałach szpitalnych. 73% respondentów opowiedziało się za wyodrębnieniem w szpitalach oddzielnych cichych pokojów – izolatek, gwarantujących pacjentom możliwość odpoczynku i komfortu w procesie leczenia. 99% respondentów opowiedziało się za potrzebą zmian w zachowaniu personelu szpitalnego – nie tylko (w niektórych przypadkach) działającego zbyt pochopnie, ale niekiedy dopuszczającego się przemocy słownej i fizycznej.

Spośród trzech przeprowadzonych po przerwie sesji równoległych, pierwsza poświęcona została Profilaktyce i promocji zdrowia psychicznego; druga – Społecznemu kontekstowi zdrowia psychicznego, zaś kolejna Psychiatrii dzieci i młodzieży. Ponieważ piszący te słowa uczestniczył jedynie w drugiej z wymienionych, niniejsza relacja uwzględnić może szczegóły jedynie tej właśnie sesji.

Sesję poświęconą Społecznemu kontekstowi zdrowia psychicznego moderowali dr Artur Kochański i Wiesława Kacperek-Biegańska.

W swej prelekcji zatytułowanej „Kultury uzdrawiania a zdrowie psychiczne” prof. Andrzej Kapusta wyszedł od zróżnicowanego statusu naukowego istniejących kultur uzdrawiania. Poszczególne języki, w jakich wypowiadać się można o doświadczeniu chorowania odzwierciedlają podejścia teoretyczne, z których żadne nie jest wystarczającym dla całościowej konceptualizacji choroby psychicznej i wynikającego z niej cierpienia. Dlatego prelegent postawił w ślad za autorem pracy „Psychopatologia ogólna” z 1913 r. Karlem Jaspersem pytanie: Czy podejście naukowe i humanistyczne spotkają się? Jakkolwiek na postawione tak pytanie trudno jest odpowiedzieć jednoznacznie, krokiem w kierunku pozytywnej na nie odpowiedzi mogłaby stać się praktyka oparta na wartościach.

Opowiadając się za takim, integrującym różne podejścia rozwiązaniem, prelegent sformułował zarazem postulat włączenia do systemu opieki psychiatrycznej ekspertów przez doświadczenie. Humanizacji praktyki funkcjonowania opieki psychiatrycznej dobrze też służy podjęty już trud wypracowania Standardów Opieki Psychiatrycznej.

Wykład Wiesławy Kacperek-Biegańskiej nt. „System oparcia społecznego dla osób z zaburzeniami psychicznymi” koncentrował się na przedstawieniu systemu oparcia społecznego w jego aspekcie instytucjonalnym (wielość usług adresowanych do różnych kategorii podmiotów) i historycznym z uwzględnieniem wpływu, jaki na jego kształt wywierają organizacje pozarządowe, asystenci rodziny, środowiskowe domy samopomocy i inne instytucje. Istotny wniosek zawarty został w sformułowanych przez mówczynię rekomendacjach: niezbędna jest współpraca pomiędzy pomocą społeczną a instytucjami reprezentującymi szeroko rozumianą psychiatrię.

Wątku tego dotyczyła także wypowiedź Piotra Harhaja poświęcona zagadnieniu „Pomoc społeczna – współpraca z opieką psychiatryczną”. Wychodząc od osobistych doświadczeń pracownika socjalnego oraz pracownika MOPS w Gdyni mówca dokonał oceny poziomu współpracy wielorakich instytucji na rzecz poszanowania praw użytkowników psychiatrii. Odpowiedzią na bolączki systemu opieki społecznej (braki kadrowe, incydentalny charakter współpracy z innymi instytucjami) mogłoby być włączenie ekspertów ex in w system planowania i realizacji usług oraz zainteresowanie władz samorządowych trudnym problemem koordynacji działań zaangażowanych w świadczenie pomocy podmiotów. Mówca przytoczył też szereg przykładów lokalnych sukcesów na drodze do integrowania działań tych podmiotów.

Autorka prelekcji pt. „Rola pracownika OPS w procesie zdrowienia osób z doświadczeniem kryzysu psychicznego” Katarzyna Czupryńska odwołała się do własnych głównie doświadczeń jako socjologa, coucha i osoby realizującej projekt dotyczący dezinstytucjonalizacji. Rozróżniła pojęcia „pomocy społecznej” i „opieki społecznej” wskazując, iż jedynie pierwsze z nich nie kłóci się z podmiotowością i uznaniem sprawczej roli w procesie zdrowienia osoby chorującej. Wypracowany na warszawskich Bielanach model partnerstwa Szpitala Bielańskiego, Fundacji Wspierania Rozwoju Psychiatrii Środowiskowej oraz lokalnego OPS w ramach programu POWER może być dobrym przykładem udanej próby zapewnienia podopiecznym dostępu do kompleksowych usług w sektorze pomocy społecznej.

Z kolei Agnieszka Lewonowska-Banach w swym wykładzie zatytułowanym „Aktywizacja zawodowa osób chorujących psychicznie – aspekt społeczny, socjalny i gospodarczy” podzieliła się inspirującym doświadczeniem funkcjonowania w Krakowie Zakładu Aktywności Zawodowej „U Pana Cogito”, którego jest Dyrektorem. Po upływie 16 lat od zapoczątkowania działalności ZAZ znajduje w nim zatrudnienie 25 osób z niepełnosprawnościami, w tym 13 ze znacznym stopniem niepełnosprawności.

W świecie, w którym relacje międzyludzkie oscylują w kierunku rywalizacji, zaproponowane osobom chorującym miejsce zatrudnienia oferuje bezpieczną przestrzeń ciągłych, stabilnych warunków pracy. Jak podkreślała mówczyni, w pracy tej leczą: kontrolowany poziom stresu, wrażliwość na indywidualne potrzeby, duży poziom zaopiekowania pracownika. Nic więc dziwnego, że prowadzony przez osoby chorujące Hotel U Pana Cogito zyskał w 2014 r. tytuł „Hotelu bez barier”, w późniejszych zaś latach m.in. nagrodę w branży hotelarskiej i (dwukrotnie) nagrodę „lodołamacza”.

Omówienia ważnego i aktualnego problemu „Asystent zdrowienia – nowa rola osób po kryzysie psychicznym” podjęła się Monika Syc.

Przedstawicielka Stowarzyszenia „Otwórzcie Drzwi” z Krakowa usytuowała zagadnienie roli asystenta zdrowienia w kontekście potrzeb osób chorujących, przejawianych przez Nie tendencji do autoizolacji oraz innych, niż wspomniana rola płaszczyzn Ich aktywizacji. Można więc powiedzieć, iż pełnienie przez te osoby nowej roli zawodowej stanowi logiczną konsekwencję pełnionych do tej pory innych ról społecznych. Aktywizującą rolę spełniają np. funkcjonujące przy krakowskim WTZ warsztaty malarskie, możliwość wystawiania prac w Galerii Miodowej, szansa skorzystania z tej formy terapii, jaką staje się gra aktorska (Teatr Psyche), dostępność dla uzdolnionych literacko warsztatów poetyckich (w ich rezultacie opublikowano dotychczas trzy tomiki wierszy).

Wykład przyniósł kompetentny i wierny opis roli asystenta zdrowienia jako roli pracowniczej otwartej dla osób po kryzysie psychicznym. Warunkiem jej pełnienia jest m.in. wewnętrzne przepracowanie doświadczenia kryzysu psychicznego, uzyskanie wglądu w przeżycia chorobowe, własna refleksja na temat stygmatyzacji w społeczeństwie, przede wszystkim zaś otwartość na nowe doświadczenia i chęć rozwoju. Wspólne osobom w kryzysie i asystentom zdrowienia doświadczenie chorowanie to źródło Nadziei na to, że można pokonać kryzys – przekonywała mówczyni. Swoją wielowarstwową wypowiedź zakończyła prelegentka ważną informacją: w Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji rozpoczęła się już procedura, której rezultatem może stać się wprowadzenie na rynek pracy zawodu asystenta zdrowienia...

Po zakończeniu sesji równoległych, ich uczestnicy przenieśli się raz jeszcze do Sali Marmurowej, gdzie odbyła się druga Sesja Plenarna.

Wykład Piotra Gałeckiego „Psychiatria sądowa – rzeczywistość, wyzwania, oczekiwania” przyniósł prezentację rekomendacji adresowanych do psychiatrii sądowej w naszym kraju.

Prof. Bogdan de Barbaro wypowiadający się na temat „Znaczenie rodziny w zdrowiu psychicznym” zarysował pokutujące do dziś niekiedy koncepcje psychopatologii rodziny i psychopatologii pacjenta, aby skupić się ostatecznie na w pełni aktualnej koncepcji zakładającej współpracę między rodziną a terapeutami. W myśl tej ostatniej koncepcji to, co w kontekście kryzysu i zdrowienia dzieje się w rodzinie, ma charakter sprzężeń zwrotnych.

O interesującym doświadczeniu Otwartych Seminariów Filozoficzno-Psychiatrycznych opowiedział założyciel patronującej im Fundacji Jakub Tercz („Humanistyka i psychiatria w Polsce i na świecie”). Mówca zaakcentował prawo obywatelstwa filozofii i nauk humanistycznych w psychiatrii jako dziedzinie interdyscyplinarnej; przedstawił zawiłe i nie zawsze jednoznaczne relacje pomiędzy tymi kierunkami poznania oraz wyraził przekonanie, że zmiany w strukturze powinny iść w parze z wartościami i sposobami myślenia.

Przed uroczystym zakończeniem obrad uczestnicy Kongresu mieli jeszcze okazję zapoznać się z przebiegiem tych spośród sesji równoległych, w których nie mogli uczestniczyć osobiście.

Sesję „Profilaktyka i promocja zdrowia psychicznego” relacjonowała Daria Biechowska, która w podsumowaniu swej relacji przytoczyła wyniki badań uczonych amerykańskich, według których każdy dolar zainwestowany w promocję zdrowia psychicznego zwraca się 5-krotnie.

Dr Artur Kochański przedstawił rezultaty sesji poświęconej „Społecznemu kontekstowi zdrowia psychicznego”.

Wiele spośród wątków rozwijanych w toku sesji „Psychiatria dzieci i młodzieży” znalazło odzwierciedlenie w relacji Tomasza Kota. Zdaniem prelegenta stojące przed psychiatrią dziecięcą wyzwanie można ująć w formułę: „Należy raczej nauczyć dzieci rozwiązywać problemy, a nie chronić dzieci przed problemami”. W toku prezentacji wyników sesji zwrócono uwagę na ważną rolę świadectwa, jakie złożyła matka dziewczynki chorej na depresję: to właśnie kryzys pozwolił Jej inaczej patrzeć na świat. Postawa mądrej akceptacji tego wszystkiego, w czym kryzys przyczynić się może do rozwoju osoby, zaowocowała lepszym funkcjonowaniem dziecka. Delegitymizacja związanych z chorobą psychiczną stereotypów prowadzi do uznania tej m.in. prawdy, iż szukanie pomocy nie musi prowadzić do wyboru alternatywy szpitala lub oddziału dziennego.

Podsumowania obrad kongresowych dokonali profesorowie: Andrzej Cechnicki i Jacek Wciórka. Zdaniem pierwszego z Nich – Kongres jest przede wszystkim ruchem dającym impuls do przekształcenia opieki psychiatrycznej w Polsce.

Z kolei prof. Jacek Wciórka dokonał prezentacji Deklaracji Warszawskiej II Kongresu. Dokument został przyjęty przez wszystkich zebranych przy 2 głosach wstrzymujących się.

Ostatnim akordem obrad kongresowych były złożone pod adresem wszystkich zaangażowanych w przygotowanie Kongresu, zwłaszcza zaś wolontariuszy, podziękowania. Złożyła je Przewodnicząca Komitetu Organizacyjnego dr Joanna Krzyżanowska-Zbucka. Po wykonaniu pamiątkowych zdjęć oraz zaproszeniu zebranych do udziału w Marszu o Godność ulicami Warszawy, ogromny – złożony z pacjentów, Ich rodzin, Przyjaciół i profesjonalistów – pochód przebył drogę na ulicę Wiejską, gdzie tekst Deklaracji Warszawskiej przekazany został na ręce przedstawicieli Ministerstwa Zdrowia. Tego samego dnia Deklaracja Warszawska została też przekazana na ręce przedstawicieli parlamentu oraz Narodowego Funduszu Zdrowia.

Na marginesie samego Marszu wyrazić wypada żal, że – wbrew ustalonym wcześniej (i przez dr Joannę Krzyżanowską-Zbucką ogłoszonym) jego standardom, zakłócony on został przez aktywistów LGBT, zbierających w gronie uczestników podpisy pod projektem „świeckie państwo” oraz demonstrujących symbole swojego środowiska przez cały czas trwania pochodu. Zabrakło tu w sposób wyraźny konsekwentnej i przez wielu oczekiwanej reakcji organizatorów. Szkoda, bo skutkiem jest uprzedmiotowienie osób chorujących w płaszczyźnie związanej z określeniem specyfiki Ich ruchu...

II Kongres Zdrowia Psychicznego stał się mocnym głosem środowiska na rzecz upowszechnienia (demokratyzacji) zdobyczy Pilotażu NPOZP. Do godnych warunków leczenia, dostępu do wszechstronnej, skutecznej i uzyskanej bez kolejki terapii ma prawo każdy z użytkowników psychiatrii. Rezultaty wprowadzenia Pilotażu ocenione zostały przez Kongres pozytywnie; trzeba więc zadbać o to, by dzielące nas od III Kongresu ZP dwa lata stały się czasem objęcia siecią centrów zdrowia psychicznego całego kraju.

Zygmunt Marek Miszczak