POLSKO-NIEMIECCY PARTNERZY NA RZECZ SIECIOWANIA W WOJEWÓDZTWIE LUBELSKIM

Na czym polega idea sieciowania? Podmiotom zainteresowanym działaniem na rzecz poszanowania praw i zabezpieczenia interesów osób chorujących psychicznie w naszym województwie nie trzeba wyjaśniać znaczenia współpracy osób i instytucji. Zamiast działać w oderwaniu od innych, podmioty te mogą poczuć się częścią skoordynowanego systemu interakcji, zmierzającego do nadrzędnego celu, jakim jest dobro pacjenta. Na wdrożeniu takiego procesu skorzystają zarówno podmioty świadczące (w granicach swoich kompetencji) pomoc osobom chorującym, jak sama sieć takich podmiotów – przekonywali uczestnicy przeprowadzonej dnia 7. II. 2019 r. w lubelskim Hotelu Victoria konferencji polsko-niemieckiej.

Organizatorami tej, poświęconej podsumowaniu wyników „Sieciowania na rzecz poprawy sytuacji osób ze schorzeniami psychicznymi w województwie lubelskim” konferencji były: Związek Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Pozarządowych oraz Parytetowy Związek Organizacji Socjalnych Kraju Związkowego Bawarii. Konferencja dofinansowana została ze środków Aktion Mensch e.V.

Po dokonaniu przez przedstawicieli obu zaprzyjaźnionych instytucji uroczystego otwarcia spotkania owocami dotychczasowych prób wdrożenia idei sieciowania podzieliła się koordynatorka tego projektu Katarzyna Barcikowska. Na przestrzeni piętnastu miesięcy realizacji projektu udało się poczynić wiele kroków wzmacniających zarówno organizacje samopomocowe, jak i proces koordynacji ich działań. W bezpośrednie działania na rzecz osób chorujących zaangażowano wiele podmiotów, w tym psychologów, pracowników socjalnych i in. Udzielono wsparcia pięciu grupom z naszego województwa, pochodzącym z miejscowości Prawno, Biłgoraj, Łęczna, Leopoldów i Lublin, przy czym wartość świadczonej pomocy wyniosła każdorazowo 1 tys. zł. Mieszkańcom subregionów: Biała Podlaska, Zamość, Lublin-Łęczna i Chełm zapewniono możliwość skorzystania z usług konsultantów ds zdrowia psychicznego, np. w Lublinie z udzielanych przez przedstawicielkę LSOZP Magdalenę Kaleniec konsultacji skorzystało 148 osób.

Konsultanci udzielali kompetentnych odpowiedzi na wszelkie zgłaszane pytania – np.: - jak uzyskać rentę socjalną?; - jak otrzymać skierowanie do ŚDS? i in. Przeprowadzenie powyższych działań umożliwiła życzliwość takich instytucji, jak ROPS, Departament Spraw Społecznych Urzędu Miasta Lublin, Wydział Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego, Centra Zdrowia Psychicznego itp.

Wyczerpujących informacji na temat projektu ROPS „Standardy w zakresie mieszkalnictwa wspomaganego dla osób chorujących psychicznie po wielokrotnych pobytach w szpitalu psychiatrycznym” udzieliła koordynatorka Anna Bekier. Chodzi tu o jeden z sześciu realizowanych w Polsce projektów o analogicznym przeznaczeniu, realizowany w partnerstwie ROPS i ChSNPCh „MISERICORDIA” i obejmujący woj. lubelskie, świętokrzyskie i podkarpackie. Jego cele realizowane są w trzech etapach, z których pierwszy (III-X. 2018 r.), poświęcony wypracowaniu standardu mieszkalnictwa wspomaganego został już zakończony.

Mówiąc o standardzie pamiętać należy, iż uwzględnia on szereg zróżnicowanych oczekiwań i potrzeb osób chorujących, wynikających zarówno z rodzaju choroby, jak i stanu zdrowia pacjenta.

W XI. 2018 r. rozpoczął się etap realizacji projektu polegający na wdrażaniu standardu, w proces testowania którego zaangażowano pięć zróżnicowanych ze względu na wielorakie kryteria gmin.

Ostatni – zaplanowany dopiero – etap polegać będzie na upowszechnianiu standardu mieszkalnictwa wspomaganego, co dokona się m.in. przy pomocy różnych spotkań szkoleniowych i konferencji podsumowujących. W ramach projektu odbyły się trzy – otwarte na udział zainteresowanych – spotkania konsultacyjne; skorzystano z zaproszeń do Włoch i Holandii, gdzie miały miejsce zagraniczne wizyty studyjne.

Równie znaczące pod względem merytorycznym było wystąpienie dr Andrzeja Jurosa, poświęcone „Miejscu Regionalnej Sieci Oparcia Społecznego dla Osób Chorujących Psychicznie i Upośledzonych Umysłowo w kontekście uwarunkowań i metod zarządzania procesami społecznymi w ochronie zdrowia psychicznego na poziomie lokalnym w województwie lubelskim – podejście międzynarodowe”. Prelegent scharakteryzował długotrwały proces, rezultatem którego jest zainicjowanie autonomicznego wobec FLOP funkcjonowania Sieci. Leżące u podstaw Sieci porozumienie o współpracy ma charakter porozumienia wielostronnego.

Wyzwaniami są m.in.: koordynacja działań ośrodków pomocowych, prowadzenie poradnictwa, wspieranie działań samopomocowych, wspieranie klientów i członków Ich rodzin, współpraca z Biurem ds Pilotażu NPOZP i in.

W dalszej części wystąpienia mówca odwołał się do bogatych doświadczeń Regionalnego Zespołu Koalicji na Rzecz Zdrowia Psychicznego; odniósł się do dziedzictwa Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. To właśnie w kontekście tego ostatniego dokumentu zasadnym jest postawienie pytania: czy zdołaliśmy do dzisiaj przełamać syndrom „Polski resortowej”? W jakim stopniu aktorzy polityk społecznych poczuwają się do odpowiedzialności za integrowanie działań na rzecz osób niepełnosprawnych?

Przy próbach odpowiedzi na te pytania istotnym będzie zarówno odwołanie się do doświadczenia realizacji Programu Dostępność+ (gdzie rząd pokazuje swoją szeroką otwartość na problematykę osób niepełnosprawnych), jak zwłaszcza uwzględnienie doświadczeń we wdrażaniu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego.

Konkluzją wystąpienia prelegenta było przywołanie wniosków płynących z przeprowadzonych w kilkunastu państwach europejskich badań R. L. Schalocka na temat parametrów jakości życia. O ile w dziedzinie prawnej osoby niepełnosprawne, w tym chorujące psychicznie osiągnęły już wiele, to wiele też jeszcze pozostaje do uczynienia dla zwiększenia Ich szans partycypowania w dobrobycie materialnym. Prawdziwy zaś problem występuje w sferach osobistego rozwoju i perspektyw włączenia społecznego...

Zarządzona po wystąpieniu dr Andrzeja Jurosa przerwa kawowa była czasem podpisywania Deklaracji Ideowej Porozumienia, którego celem jest zapewnienie warunków działań Sieci na rzecz poprawy sytuacji osób ze schorzeniami psychicznymi. Obok biorących udział w konferencji przedstawicieli różnych podmiotów, podpisania tej Deklaracji dokonali przedstawiciele Lubelskiego Stowarzyszenia JESTEŚMY.

Po przerwie dr Gabriele Schleuning podjęła temat „Psychiatria jako wspólne zadanie – od biopsychospołecznego rozumienia zdrowia psychicznego po organizację sieci”. Wykład ten składał się z trzech modułów, odpowiadających na pytania:

- dlaczego psychiatria jest zadaniem wspólnotowym?

- w jaki sposób należy zadanie to wypełniać?

- jakie można podać konkretne przykłady współpracy?,

przy czym prezentacji ostatniego z modułów dokonał inny z niemieckich gości – Davor Stubikan.

Na potrzebę wspólnotowego podejścia do psychiatrii wskazuje już sama nieodzowność wypracowania wspólnej definicji „schorzenia psychicznego”. O owocnym pokonaniu tego etapu stanowi wspólne – w obrębie niemieckiej psychiatrii – wypracowanie zadowalającej wszystkie strony definicji: biologiczno-psychiczno-społecznej. Podejście to charakteryzuje się położeniem akcentu na podmiotowość pacjenta oraz inkluzję (włączenie) społeczną, przy czym dąży się tu do wspierania zdrowia pacjenta, zamiast koncentrowania się na leczeniu choroby. Istotnym jest rozpoznanie indywidualnych zasobów każdego z klientów sieci.

„W procesie leczenia dysponujemy standardami i są one tłem naszej pracy, ale nie koncentrujemy się na nich. Pacjent mówi nam, w jaki sposób powinien być leczony, a my uwzględniamy to w możliwie najszerszym stopniu” - mówiła przedstawicielka niemieckiej psychiatrii. Charakteryzując doświadczenia swojego kraju w zakresie wdrażania idei trialogu terapeutycznego, dr Schleuning wskazała, iż osoby ze schorzeniami psychicznymi przejawiają kompleksowe i zmienne w czasie zapotrzebowanie na pomoc i kurację. Jest to zapotrzebowanie zarazem na pomoc krótko- i długoterminową, pochodzącą od różnych specjalistów.

W Bawarii pomoc taką świadczą podopiecznym przedstawiciele psychiatrii społecznej, psychiatrzy i psychoterapeuci działający w ramach placówek poradniczych; pacjenci czerpią wsparcie z samopomocy, ze strony wspólnot mieszkaniowych, korzystają z mieszkań samopomocowych, klinik psychiatrycznych, specjalistycznych oddziałów dziennych i nocnych, ośrodków interwencji kryzysowej i in.

Kluczowym dla zrozumienia sposobu funkcjonowania niemieckiej psychiatrii wspólnotowej jest termin: Psychospołeczna Wspólnota Robocza. Działając na szczeblu regionalnym, wspólnoty takie skupiają wszystkie podmioty działające na rzecz osób ze schorzeniami psychicznymi. Ich głównym zadaniem jest monitorowanie, czy to, co oferowane jest pacjentom odpowiada zarazem potrzebom tej grupy odbiorców działań sieci. Konsekwencją stwierdzenia deficytów jest dyskusja oraz następująca po niej likwidacja dostrzeżonych braków. Chodzi tu zatem o gremium koordynujące działania pomocowe w danym regionie kraju.

Przejawami takiej koordynacji są np. wzajemne wizyty przedstawicieli klinik i poradni psychiatrycznych – wizyt, których celem jest zapobieżenie konieczności hospitalizacji bądź przygotowanie pacjentów szpitala do jego opuszczenia.

Konkretny przykład koordynacji działań różnych podmiotów na rzecz dobra pacjenta psychiatrycznego omówił Davor Stubikan. Prelegent scharakteryzował wypracowany na gruncie niemieckim system zarządzania przejściem pacjenta szpitala psychiatrycznego do naturalnego środowiska Jego życia, w którym pacjent będzie mógł pełnić właściwe sobie role społeczne.

Prace nad przygotowaniem klienta do opuszczenia szpitala rozpoczynają się już w momencie początkowym hospitalizacji i są prowadzone przez zespół złożony z przedstawicieli poradni psychiatrycznych, podmiotów finansujących i in. W obrębie zespołu ustalony zostaje sposób dystrybucji zadań mających na celu inkluzję społeczną – stworzenie pacjentowi optimum warunków realizacji rozwoju osobowego w naturalnym środowisku.

Pomocą tego rodzaju obejmowani są zaś pacjenci, którzy spełniają kumulatywnie co najmniej trzy kryteria sytuujące Ich w grupie osób o cięższym przebiegu choroby. Do kryteriów tych należą m.in.: długie lub częste pobyty w szpitalu psychiatrycznym, przejawianie skomplikowanego zapotrzebowania na pomoc – np. w zakresie mieszkalnictwa ( wysokie ryzyko utraty mieszkania itp.), mała ilość kontaktów społecznych, uzależnienia. Dodać należy, iż skutkiem poszukiwania przez zespół najkorzystniejszych ofert mających na celu zniwelowanie wielu postaci ryzyka jest nie tylko zabezpieczenie potrzeb osoby chorującej, ale też Jej upodmiotowienie. Na wszystkich etapach pracy zespołu jest Ona bowiem jego czynnym uczestnikiem.

Autor ostatniej z prelekcji, poświęconej „Europejskiemu Funduszowi Społecznemu Plus jako narzędziu na rzecz integracji społecznej”, Krzysztof Balon wypowiedział się na temat skutków zmiany charakteru EFS. EFS+ powstał w ramach projektu Komisji Europejskiej łączącego EFS z funduszem pomocy dla najbardziej potrzebujących. Jego powołanie może prowadzić do lepszego wykorzystania środków wspólnotowych. W tym kontekście ważna jest rola takich gremiów, jak Europejski Komitet Ekonomiczno-Społeczny, czy Rada Unii Europejskiej.

Konferencję zakończył moderowany przez dr Andrzeja Jurosa panel dyskusyjny poświęcony zagadnieniu „Szans i wyzwań stojących przed Siecią na rzecz poprawy sytuacji osób ze schorzeniami psychicznymi w województwie lubelskim”. Temat ów przybliżyli zebranym: dr Artur Kochański, Anna Płoszaj, dr Grzegorz Małaj, Zygmunt Marek Miszczak, dr Gabriele Schleuning, wypowiadając się kolejno z perspektywy: Prezesa Lubelskiego Stowarzyszenia Ochrony Zdrowia Psychicznego, Dyrektora ŚDS w Łęcznej, przedstawiciela Zespołu Leczenia Środowiskowego przy Centrum Psychiatrii i Terapii Środowiskowej w Łęcznej, Prezesa Lubelskiego Stowarzyszenia JESTEŚMY oraz przedstawicielki Kliniki Psychiatrii z Monachium.

W wypowiedziach wszystkich panelistów na różne sposoby zaakcentowano znaczenie i potrzebę koordynacji działań ośrodków wparcia i instytucji pomocowych działających na rzecz chorujących psychicznie mieszkańców naszego województwa.

Jakkolwiek o doniosłości czwartkowego spotkania stanowić będą przede wszystkim przyszłe, podejmowane w ramach Sieci działania, to już teraz zarówno Parytetowemu Związkowi Organizacji Socjalnych Kraju Związkowego Bawarii, jak i Związkowi Stowarzyszeń Forum Lubelskich Organizacji Samorządowych należą się słowa uznania: koordynacja działań reprezentowanych w Sieci podmiotów z pewnością wzmocni ich instytucjonalne kompetencje oraz przyczyni się do lepszego zabezpieczenia praw i interesów osób zmagających się z kryzysem psychicznym.

Zygmunt Marek Miszczak