LUBELSKIE OBCHODY III KONGRESU ZDROWIA PSYCHICZNEGO

 

Doniosłe wydarzenie, jakim stał się III Kongres Zdrowia Psychicznego, przeprowadzony w Warszawie w dniu 7. VI. 2021 r. z udziałem ok. 350 uczestników oraz kilkunastu tysięcy osób oglądających wydarzenie on-line, przedłużone zostało przez organizatorów obchodów kongresowych w Lublinie. Dnia 22. VI. b.r. Lubelskie Stowarzyszenie Ochrony Zdrowia Psychicznego przy wsparciu m.in Lubelskiego Stowarzyszenia JESTEŚMY, sprawujących patronat medialny Radia Lublin oraz „Kuriera Lubelskiego” dopełniło osobną konferencją obchody III Kongresu ZP. Wydarzenie miało miejsce w siedzibie Radia Lublin, zaś jego uczestnikami – zgodnie z utartą tradycją – byli przedstawiciele pacjentów, Ich rodzin oraz profesjonalistów w zakresie psychiatrii.

Tegoroczne hasło Kongresu brzmiało: „Od instytucji do środowiska – dostępność i szacunek”, zaś za hasło promujące posłużyło stwierdzenie i wezwanie zarazem: „Zdrowie psychiczne ma znaczenie”.

O godz. 10.05 uroczystego otwarcia konferencji dokonał Prezes LSOZP Artur Kochański. Prowadzący spotkanie podziękował wszystkim zaangażowanym w organizację wydarzenia oraz dokonał powitania gości honorowych. W gronie zaproszonych gości znaleźli się: Prezydent Monika Lipińska (nieobecna), Dyrektor Wydziału Zdrowia i Profilaktyki UM Lublin Jerzy Kuś, Dyrektor ROPS Małgorzata Romanko, Z-ca Dyrektora Wydziału Polityki Społecznej LUW Mariusz Kidaj, Kierownik Oddziału Zdrowia Publicznego Wydziału Zdrowia LUW Beata Murat, Dyrektor Centrum Interwencji Kryzysowej w Lublinie Agnieszka Zielińska-Bucior, Dyrektor PCPR w Lublinie Jacek Figarski, Dyrektor ŚDS Mozaika w Lublinie Sylwia Góźdź, Dyrektor ZAZ „MISERICORDIA” Arkadiusz Sadowski, Dyrektor Centrum Medycznego Przyjaźni Agnieszka Kuzioła, Wiceprezes Lubelskiego Związku Lekarzy Rodzinnych Pracodawców Teresa Dobrzańska-Pielichowska, Z-ca Dyrektora ds. Medycznych SPSK Nr 1 w Lublinie Marek Majewski, Z-ca Dyrektora ds. Lecznictwa Szpitala Neuropsychiatrycznego w Lublinie Marek Domański.

Uzupełniony prezentacją wykład dr Artura Kochańskiego dotyczył zagadnienia: „Reforma systemu opieki psychiatrycznej w Polsce”. Podstawą dla zrozumienia tak sformułowanego tematu jest zwrócenie uwagi na środowiskowe zorientowanie opieki psychiatrycznej, dzięki któremu gwarantuje ona dostępność, wszechstronność i bliskość usług medycznych w stosunku do miejsca zamieszkania pacjenta.

Prelegent przestrzegł przed podejściem nadmiernie skoncentrowanym na towarzyszących zaburzeniom psychicznym zaburzeniach biochemii mózgu. W przeciwieństwie do takiego podejścia – podejście upatrujące w chorującym wyposażony w godność osobowy podmiot pozwala na dowartościowanie takich innowacji w systemie opieki psychiatrycznej, jak zatrudnianie asystentów zdrowienia.

Świadczona we własnym środowisku beneficjenta systemu pomoc cechuje się optymalną skutecznością dzięki ukierunkowaniu na podtrzymywanie więzi pacjenta z rodziną, środowiskiem przyjaciół, całym społeczeństwem.

Prelegent przedstawił szereg zróżnicowanych definicji psychiatrii środowiskowej; przypomniał chronologię wydarzeń składających się na pełny przebieg reformy systemu ochrony zdrowia psychicznego w Polsce oraz przedstawił strukturę centrum zdrowia psychicznego (czp).

Koncentrując w jednym miejscu i oddając do dyspozycji pacjenta poradnię zdrowia psychicznego, zespół leczenia środowiskowego, oddział dzienny i oddział całodobowy (szpital) czp ma szansę wypełniania funkcji, jakich tradycyjny wielki szpital psychiatryczny nie mógłby się podjąć. Należą do nich: prowadzenie współpracy z przedstawicielami systemów opieki społecznej i oświaty; pomoc pacjentowi nie tylko w odzyskiwaniu zdrowia, ale także pozycji społecznej, oczekiwanej jakości życia; tworzenie warunków dla społecznej integracji chorego; ograniczenie negatywnych skutków hospitalizacji; uruchomienie zasobów społeczności lokalnej i in.

Kompletność tej formy instytucjonalnej, jaką jest czp, wynika z indywidualizacji stosowanych form leczenia, ich zróżnicowania, zapewnienia koordynacji pomiędzy nimi oraz dostosowania ich do warunków społeczności lokalnej.

Przyjętym założeniem jest, iż czp powoływane jest w celu zapewnienia kompleksowej opieki psychiatrycznej ok. 50 – 200-tu tysiącom mieszkańców. Czp powoływane jest dla zapewnienia takiej opieki wszystkim dorosłym mieszkańcom danego terenu, co nie wyklucza korzystania z jego usług przez osoby pochodzące spoza obszaru działania czp.

Czp może, co ważne, tworzyć nowe zespoły o zadaniach wyspecjalizowanych, jak zespoły opieki geriatrycznej, dla osób z podwójną diagnozą i in. Mówca podjął też zagadnienie okresu trwania Pilotażu Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego (przedłużony on został do końca 2022 r.), optymalnego sposobu finansowania czp (finansowanie ryczałtowe w oparciu o stawkę kapitacyjną obliczaną na mieszkańca obszaru odpowiedzialności terytorialnej).

W punkcie obrad poświęconym dyskusji, piszący te słowa zapytał o wpływ funkcjonowania czp w Lublinie na występujący w naszym mieście współczynnik hospitalizacji osób z zaburzeniami psychicznymi. Jak zauważył Autor prelekcji – badania umożliwiające udzielenie odpowiedzi na tak postawione pytanie nie są prowadzone. W skali całego kraju natomiast wystąpiła redukcja wykorzystania łóżek szpitalnych o kilkanaście procent.

Wystąpienie prof. Małgorzaty Kowalewskiej Prezesa Stowarzyszenia Rodzin „Zdrowie Psychiczne” poświęcone zostało zagadnieniu: „System opieki psychiatrycznej w oczach rodzin”. Prelegentka uwypukliła znaczenie tej dymensji psychiatrii środowiskowej, jaką jest jej występowanie w formie ruchu społecznego. Tak rozumiana psychiatria środowiskowa jest skutecznym narzędziem destygmatyzacji. Przedstawicielka Stowarzyszenia Rodzin przypomniała podstawowe liczby i proporcje wskazujące na rozmiar zjawiska, jakim jest zachorowalność na choroby psychiczne w Polsce.

Do czynników zwiększających odsetek osób potrzebujących specjalistycznej pomocy psychiatrycznej należą zwłaszcza te związane z okresem pandemii: izolacja, upadek kultywowania wielu więzi społecznych, lęk i frustracja, ale także brak informacji na temat samej choroby, dostępności istniejących form leczenia. Kumulacja powyższych zjawisk prowadzi nie tylko do zwiększenia ryzyka zapadnięcia statystycznego obywatela na depresję, ale wiąże się z bezradnością rodziny w obliczu dotykającego jej członka kryzysu. Osobnym zjawiskiem, wywierającym negatywny wpływ na perspektywę zachowania zdrowia – nie tylko w okresie pandemii – jest wzrost aktywności młodych ludzi w obrębie świata wirtualnego.

Piszący te słowa zapytał mówczynię o wpływ reformy systemu ochrony zdrowia psychicznego na sytuację rodzin w aspekcie Ich troski o podlegających kryzysowi członków tych rodzin. Udzielając odpowiedzi, prelegentka potwierdziła znaczący wpływ reformy systemowej na polepszenie sytuacji rodzin w przedmiotowym zakresie, uwypuklając znaczenie takich innowacji jak rozwój systemu mieszkalnictwa chronionego, ukierunkowanie świadczonej beneficjentom pomocy również (niekiedy w pierwszej kolejności) na przedstawicieli rodzin.

Trzecia – i ostatnia przed przerwą - wypowiedź udzielona została przez piszącego te słowa. Tekst referatu poświęconego zagadnieniu „System opieki psychiatrycznej w oczach beneficjenta” przedstawiam jednak osobno, co pozwala mi uniknąć obowiązku jego streszczenia w niniejszej relacji.

Pierwsza po 10-minutowej przerwie prelekcja wygłoszona została przez prof. dr Hannę Karakułę-Juchnowicz. Poświęcona ona została zagadnieniu „Zdrowie psychiczne dzieci i młodzieży”. Wraz z upowszechnieniem nowoczesnych środków komunikacji internetowej, telefonów komórkowych, pojawiło się zjawisko „życia online”. Takie zjawiska jak brak kontaktu z rówieśnikami nasiliły się w okresie pandemii. Mówczyni przywołała wyniki badań przeprowadzonych przez Fundację „Dajmy dzieciom siłę”, wskazujących na wzrost odsetka takich problemów jak samookaleczanie, czy próby samobójcze w grupie dzieci od 13-go do 17-go roku życia. Zjawiska te w ok. 90% odnoszą się do dziewcząt. Na pogorszenie się stanu psychicznego dzieci i młodzieży wpływ mają: brak kontaktu z przyjaciółmi, konieczność pozostawania w domu, lęk o zdrowie, konflikty w środowisku rodzinnym, brak prywatności. Cechy te odnoszą się do pokolenia określanego niekiedy jako pokolenie Covid 19.

Główna część wystąpienia mówczyni poświęcona została przedstawieniu specyfiki takich zaburzeń odżywiania jak anoreksja i bulimia. Wiążą się one z odmiennymi schematami postępowania a także z odmiennym charakterem relacji rodzinnych w bezpośrednim otoczeniu pacjentów. Niepokojącym jest fakt zwiększenia ryzyka wystąpienia tych zaburzeń w okresie pandemii. Brak wsparcia rówieśniczego i możliwości odreagowania sytuacji stresowych – to czynniki mogące generować wystąpienie – zwłaszcza u dziewcząt – obu typów zaburzeń.

Jak donośna przestroga zabrzmiała nakreślona przez prelegentkę charakterystyka skutków oddziaływania na młodzież szeregu propagujących „zdrowy styl odżywiania” portali internetowych. Udzielane na ich forum rady – szczególnie bezkrytycznie przyjmowane przez młodzież w okresie pandemii – to często drogowskaz kierujący odbiorców przekazu wprost do anoreksji. Jako wybitny psychiatra – mówczyni podała przykłady ze swojej praktyki, zmierzające do zilustrowania powagi i skutków zarówno anoreksji, która wiąże się z 10-procentową umieralnością, jak i bulimii.

Swój wielowątkowy wykład prelegentka zakończyła skierowanym do słuchaczy wezwaniem: - Objadaj się życiem! Oczyść negatywne emocje! Zagłódź poczucie winy!

W nawiązaniu do treści wykładu, dr Tadeusz Młynarczyk sformułował pytanie, czy prelegentka spotkała się w swojej praktyce z pozytywną decyzją sądu o przymusowym leczeniu anoreksji. Jak zauważyła prof. Hanna Karakuła-Juchnowicz, orzeczenia takiego typu, pomimo zróżnicowanych reakcji sądów, zdarzają się. Mówczyni pamięta jednak przypadek, w którym pacjentka zmarła przed wydaniem orzeczenia o przymusowym skierowaniu Jej na terapię leczniczą.

Ostatni z wykładów sesji poprowadził mgr Jarosław Marszałek. Wypowiedź prelegenta dotyczyła tematu „Wpływ pandemii Covid 19 na zdrowie psychiczne”. Mówca przedstawił kolejno destrukcyjne skutki pandemii w odniesieniu do zdrowia psychicznego: - osób zakażonych koronawirusem, - osób pracujących w służbach medycznych, - w populacji ogólnej, - u osób leczących się z powodu zaburzeń zdrowia psychicznego.

Osoby chorujące na Covid 19 dotykają takie m.in. objawy chorobowe jak: bezsenność, upośledzenie uwagi, niepokój, zaburzenia lękowe, obniżenie nastroju, bóle głowy, majaczenia. Dotykający takie osoby lęk wiązać się może z obawą przed ciężkim przebiegiem choroby i śmiercią. Pomimo doświadczania takich objawów chory przebywający w szpitalu jednoimiennym pozostaje w odosobnieniu. Wynikające stąd dramatyczne sytuacje i przeżycia ulegają niekiedy zwielokrotnieniu w związku z faktem, iż sytuacja zachorowania prowadzi do weryfikacji jakości relacji rodzinnych.

Osoby przebywające na kwarantannie skarżą się niejednokrotnie na izolację, spadek nastroju, obniżenie aktywności, utrudniony dostęp do leczenia. Z powyższym wiązać się mogą objawy gniewu, niepokoju, frustracji, drażliwości, zachowania unikowe, nadużywanie alkoholu, przemoc domowa, myśli samobójcze, nadmierne skoncentrowanie na objawach choroby.

W okresie pandemii osoby pracujące w służbach medycznych bywają narażone na zarażenie; podporządkowane bywają wymuszonym zmianom w ubiorze i formie udzielanych porad. Zmierzyć się muszą z obawą przed zakażeniem innych osób po wyjściu z pracy. Na skutek opisanych zjawisk znacząco wzrosła liczba lekarzy korzystających z porad terapeutycznych. Osoby te skarżą się na okresowy spadek nastroju, przemęczenie psychiczne i fizyczne.

W populacji ogólnej z perspektywą utrzymania dobrostanu psychicznego negatywnie koreluje eksponowanie w mediach informacji o zachorowaniach, osłabienie kondycji finansowej przedsiębiorstw, częstsze doświadczenie śmierci bliskiej osoby, utrudniony dostęp do uroczystości pogrzebowych i – szerzej – do praktyk religijnych, także lęk przed deficytem w sprzedaży podstawowych produktów.

Osoby leczące się z powodu zaburzeń zdrowia psychicznego dotyka niejednokrotnie poczucie zagrożenia, nadmiernej kontroli zewnętrznej. Sytuację tej kategorii osób pogarszają zwłaszcza zmiany w dostępie do lekarzy specjalistów, ograniczenia w opiece szpitalnej. Osoby z zaburzeniami psychotycznymi cierpią dodatkowo z powodu nasilenia objawów; często dostrzegalny jest fakt utrudnionego z Nimi kontaktu.

Wykład swój zakończył prelegent przedstawieniem wyników internetowych badań nad sytuacją osób chorujących w Chinach, przeprowadzonych w tym kraju od lutego do marca 2020 r. Wyniki te opublikowane zostały przez specjalistów z Kliniki Psychiatrii Uniwersytetu Medycznego w Lublinie. Odnosiły się one do danych ilustrujących specyfikę sposobów przeżywania pandemii przez przedstawicieli różnych kategorii społecznych. Tak np. nasilenie objawów zaburzeń psychicznych w grupie ludzi młodych wiązało się raczej z doświadczeniem nudy, monotonii, braku aktywności. U osób starszych dominował lęk o zdrowie, poczucie samotności, poczucie zagrożenia wynikające z przynależności do kategorii osób o podwyższonym ryzyku ciężkiego przebiegu Covid 19.

Jednym z ostatnich akordów sesji były podziękowania skierowane przez dr Artura Kochańskiego na ręce osób szczególnie zaangażowanych w jej przygotowanie. Należały do Nich Panie Elżbieta Wąsala, Magdalena Kaleniec, Izabela Hanczyn z LSOZP. Szczególne podziękowanie skierowane zostało na ręce przedstawicieli Stowarzyszenia Centrum Wolontariatu, a także sprawującego patronat medialny nad imprezą Radia Lublin.

Po 15-minutowej przerwie uczestników spotkania czekała jeszcze artystyczna uczta: sposobność wysłuchania koncertu zespołu wokalno-instrumentalnego Lublin Street Band. Artyści zagrali i zaśpiewali piosenki z repertuaru wydanej przez Zespół płyty „Od mroku po wschód”. Przy akompaniamencie saksofonu altowego, saksofonu barytonowego, trąbki, basu, gitary, utwory takie, jak „Rower”, czy „Jestem tu” brzmiały jak zachęta do rozładowania wywołanych pandemią emocji i stresu, stanowiąc okazję do beztroskiej, przynoszącej odprężenie zabawy.

Jakkolwiek pierwsza po długiej przerwie konferencja psychiatryczna w Lublinie zgromadziła w siedzibie Radia Lublin niezbyt dużą liczbę słuchaczy, to do grona odbiorców zaprezentowanych tego dnia treści doliczyć można tych wszystkich, którzy uczestniczyli w spotkaniu on-line. Warto bowiem poszerzać zarówno spektrum swojej wiedzy o kwestie związane z problematyką zdrowia psychicznego, jak i spektrum doświadczeń uczestniczenia we wspólnocie ludzi dobrej woli zabiegających o poszanowanie dobra wspólnego, godności i praw osób chorujących.

Zygmunt Marek Miszczak