W dniu 7. VI. 2021 r. odbył się w Warszawie III Kongres Zdrowia Psychicznego. W jego programie znalazły się sesje poświęcone istotnym aspektom realizowanej obecnie reformy psychiatrii w Polsce, zmierzającej do odejścia od modelu azylowego na rzecz podejścia lepiej respektującego podmiotowy status pacjenta. Dlatego też tytuł I Sesji panelowej brzmiał: Reforma psychiatrii „Od pacjenta do osoby”. Uczestnicy II Sesji – Reforma Psychiatrii dzieci i młodzieży „Czy mamy jeszcze czas?” skupili swoją uwagę na wynikających z wieloletnich zaniedbań w zakresie funkcjonowania tego działu psychiatrii wyzwaniach. Nie zabrakło w toku Kongresu refleksji (mini wykłady w końcowej jego części) nad wpływem okresu pandemii na stan zdrowia psychicznego całej naszej populacji, a zwłaszcza tej jej części – dzieci i młodzieży, która najboleśniej odczuwa niezdolność systemu opieki psychiatrycznej do zapewnienia jej efektywnej opieki.
Punktem dojścia obrad kongresowych stała się przyjęta Deklaracja Warszawska, której treść zamieszczam poniżej.
Jakie są najbardziej charakterystyczne płaszczyzny troski uczestników Kongresu – profesjonalistów z zakresu psychiatrii oraz samych zainteresowanych: pacjentów i Ich rodzin?
Ważne jest osiągnięcie - z myślą właśnie o beneficjentach opieki psychiatrycznej – maksimum korzyści z trwającego obecnie (przedłużonego do końca 2022 r.) Pilotażu Centrów Zdrowia Psychicznego. Chodzi zwłaszcza o to, aby rok 2023 stał się już okresem opartego na ustawie nowego systemu centrów zdrowia psychicznego. Nie na ostatnim miejscu jest tu upowszechnienie samych centrów: liczba 33 działających w ramach Pilotażu centrów (w skali kraju) domaga się zwielokrotnienia. Ta forma wyjścia naprzeciw oczekiwaniom pacjentów, kumulująca czynnik bliskości opieki w stosunku do potrzeb, wykorzystująca w jednym miejscu możliwości oddziału całodobowego, oddziału dziennego, zespołu leczenia środowiskowego, poradni zdrowia psychicznego oraz pomocy doraźnej stwarza optymalne warunki szybkiej i skutecznej interwencji specjalistycznej. Nie trzeba dodawać, iż nie może ona być rezerwowana dla wybranej tylko grupy ośrodków, objętych dziś Pilotażem.
Przezwyciężenia domagają się pewne niekonsekwencje w zakresie promocji ważnego aspektu funkcjonalnego centrów, jakim jest wymóg zatrudniania w nich asystentów zdrowienia. Jakkolwiek obowiązek ich zatrudniania wypływa już dziś z litery prawa, nie zatroszczono się do dzisiaj o otoczenie prawno-instytucjonalne warunkujące możliwość wykształcenia samych asystentów zdrowienia. Jak wiadomo, aspirujące do wykonywania tego zawodu osoby muszą ukończyć specjalistyczny kurs ex-in, zaś w wielu jeszcze ośrodkach (w tym lubelskim) nie zagwarantowano chętnym łatwego (bezpłatnego) dostępu do organizacji kursu. Brakuje konkursów umożliwiajcych zgłoszenie projektu organizacji kursu ex-in.
Dla funkcjonowania centrów istotne jest zabezpieczenie ich autonomii, w tym zwłaszcza samodzielności w dysponowaniu budżetem. To sami profesjonaliści, obcujący na co dzień z pacjentami i orientujący się w potrzebach Ich środowiska wiedzą najlepiej, jaki sposób wydatkowania funduszy zabezpieczonych na leczenie będzie najbardziej efektywny. Z takim podejściem najlepiej zaś koresponduje system ryczałtowy finansowania centrów.
Kolejne aspekty to – obok konieczności zwiększenia odstetka wydatków na psychiatrię w ramach budżetu służby zdrowia (pomimo dokonanego w ostatnich latach znacznego postępu w finansowaniu służby zdrowia) - kwestia zapewnienia ogólnomedycznej opieki specjalistycznej na terenie placówek opieki psychiatrycznej, zwłaszcza szpitali. Stan obecny, w którym pacjentowi przyjętemu w wypadkach nagłych placówki te nie gwarantują w trybie natychmiastowym np. zastosowania rentgena lub innej procedury umożliwiającej leczenie – jest nie do utrzymania. Nie bez racji istniejący w tym zakresie stan prawny kojarzony bywa ze stygmatyzacją i dyskryminacją osób zmagających się s kryzysem psychicznym.
W całej bowiem reformie opieki psychiatrycznej ważne jest również i to, aby nie zagubić jej istotnego sensu, jakim jest zabezpieczenie godności pacjenta, Jego podmiotowości i sprawczości w życiu i w procesie leczenia. Możemy zatem mówić o istotnych wyzwaniach w zakresie pracy nad polepszeniem świadomości co do praw i godności osób chorujących. Stojące przed nami wszystkimi wyzwania w tym zakresie są ogromne. Rozwiązanie instytucjonalne, jakim jest wykorzystanie potencjału asystentów zdrowienia w zakresie Ich współpracy z profesjonalistami napotykało i napotyka nadal opór w pewnej części środowiska profesjonalistów. Stygmatyzują nie tylko osoby niezorientowane w problemach osób chorujących, ale także sami pacjenci, lekarze (wątek ten bywa często podnoszony w wystąpieniach lubelskiego psychiatry dr Artura Kochańskiego), przedstawiciele środowisk będących faktyczną awangardą dążeń do upodmiotowienia pacjentów, osoby o niekwestionowanej najlepszej woli.
Na marginesie: pamiętam, jak w okresie, kiedy byłem uczestnikiem ogólnopolskiej Akademii Liderów Cogito towarzyszyło mi żywe odczucie braku akceptacji dla wielopłaszczyznowego charakteru przyświecającej mi motywacji do zaangażowania się we wspólnej sprawie służby osobom chorującym. Wymiar inspiracji religijnej (której nikomu nie można narzucać!), etycznej, czy nawet patriotycznej nie tyle był brany w nawias w dyskusjach, ile postrzegany był jako balast – czynnik, który należy poświęcić dla wyższego dobra, jakim było wspólne działanie. W ten sposób uniemożliwiono mi zaangażowanie posiadanych potencjałów na rzecz dobra wspólnego społeczności osób chorujących psychicznie.
Tyle tytułem podzielenia się swoim osobistym doświadczeniem, które utwierdza mnie w przekonaniu, iż faktyczna akceptacja podmiotowości, a zatem także uprawnień, potrzeb, subiektywnej „inności” osób, którym dedykowany był III Kongres Zdrowia Psychicznego domaga się istotnych i długofalowych procesów, zmierzających do porzucenia postaw stygmatyzacji. Domaga się także rodzącej afirmację drugiego jako osoby – postawy, określanej często jako empatia.
W kształtowaniu takich postaw wiele dobrego mogą uczynić nie tylko uczestnicy obrad kongresowych, ale każdy, kto solidaryzuje się ze sformułowanym przez Nich przesłaniem.
Zygmunt Marek Miszczak
DEKLARACJA WARSZAWSKA III
My, zebrani dziś w Warszawie, uczestnicy III Kongresu Zdrowia Psychicznego: osoby doświadczające kryzysów zdrowia psychicznego i ich bliscy, pracownicy ochrony zdrowia i pomocy społecznej i oświaty, przedstawiciele nauki, kultury
i polityki, sojusznicy i przyjaciele ruchu przełamywania uprzedzeń wobec osób w kryzysach psychicznych oraz barier w udzielaniu im właściwej i skutecznej pomocy
przypominamy:
• zdrowie psychiczne jest fundamentalnym dobrem osobistym człowieka, którego ochrona należy do obowiązków państwa,
• przemyślana troska o zdrowie psychiczne buduje kapitał osób, rodzin i społeczeństwa,
• przyjazny, sprawny system pomocy i wsparcia w kryzysach zdrowia psychicznego przeciwdziała tragediom indywidualnym i rodzinnym oraz wielkim stratom społecznym,
• naruszanie niezbywalnej godności i praw osób w kryzysie psychicznym wynika z ludzkiej ignorancji, wadliwego prawa oraz z niewydolności instytucji – co można zmienić;
stwierdzamy:
• Deklaracje wcześniejszych Kongresów (2017, 2019) zaowocowały rozpoczęciem oczekiwanej od dziesięcioleci środowiskowej transformacji systemu ochrony zdrowia psychicznego dla dzieci, młodzieży
i dorosłych,
• dziękujemy wszystkim, którzy swoimi decyzjami przyczynili się do uruchomienia zmian,
• rozpoczęta zmiana wymaga jednak uważnej, wytrwałej i sprawnie zarządzanej kontynuacji, a ujawniane bariery, próby hamowania lub cofania – stanowczego przeciwdziałania;
dlatego oczekujemy i żądamy:
• konsekwentnych działań na rzecz rozwoju trójpoziomowego systemu środowiskowej opieki dla dzieci
i młodzieży oraz ściślejszej integracji działania psychologicznych poradni środowiskowych I poziomu ze zdefiniowanymi obszarowo szkołami oraz aktywnością psychologów szkolnych,
• konsekwentnych działań na rzecz rozwoju systemu środowiskowej opieki dla dorosłych:
− przygotowania mapy obszarów odpowiedzialności centrów zdrowia psychicznego (CZP) i wydatnego rozszerzenia opieki środowiskowej (co najmniej 30% populacji Polski) do zakończenia projektu pilotażowego w grudniu 2022 roku,
− ustanowienia warunków (podstawy ustawowe, standard organizacyjny) i planów (kształcenie kadr, infrastruktura) upowszechniania środowiskowej transformacji systemu ochrony zdrowia psychicznego po zakończeniu pilotażu.
− dopełnienia podstawowej opieki psychiatrycznej (CZP w każdym powiecie), wyspecjalizowanymi programami profilowanymi (II poziom referencji) i wysokospecjalistycznymi ośrodkami akademickimi (III poziom referencji)
• tworzenia warunków i dobrych praktyk współpracy między ośrodkami dla dzieci i młodzieży oraz dla dorosłych służących zdrowiu psychicznemu rodzin,
• radykalnego wzmacniania kompetencji i efektywności zawodów niezbędnych dla środowiskowej ochrony zdrowia psychicznego poprzez dostosowanie programów kształcenie przed- i podyplomowego lekarzy, psychologów, pielęgniarek, pracowników społecznych oraz szybkie tworzenie warunków do rozwoju nowych zawodów (asystent środowiskowy) i ról zawodowych (asystent zdrowienia),
• ostatecznego wyeliminowania nierówności praw osób z zaburzeniami psychicznymi w zakresie pełnowartościowego, niedyskryminującego dostępu do diagnostyki i leczenia chorób somatycznych oraz właściwego standardu psychiatrycznej opieki szpitalnej – przez przenoszenie psychiatrycznych oddziałów ostro-przyjęciowych do szpitali wielospecjalistycznych,
• skutecznego wykorzystania do wymienionych celów środków zapowiadanych w obecnej perspektywie finansowej UE tak, by wraz z jej zakończeniem w grudniu 2027, zakończyć proces wdrażania środowiskowej ochrony zdrowia psychicznego w Polsce,
• stanowczych działań środowisk medialnych, opiniotwórczych i politycznych na rzecz eliminowania z życia publicznego stygmatyzujących i zniewalających reliktów językowych, obyczajowych i prawnych dotyczących zdrowia i niezdrowia psychicznego.
Warszawa, 7 czerwca 2021 roku
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz